Eργασιακό Στρες

ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ ΤΟ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΥ ΣΤΡΕΣ ΚΑΙ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΣΗΣ: Questionnaire NEW 2 – 2015

 

Θανασιάς Ευθύμιος¹, Καλλιτσάρη Σταυρούλα¹, Μπάμπαλου Χριστίνα Ελένη², Δεληχάς Μιλτιάδης³, Καραγεωργίου Αλέξανδρος³

¹ Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Ιατρική Σχολή, ² Α.Π.Θ τμήμα Ψυχολογίας,³ ΚΕ.Π.Ε.Κ. Κεντρικής Ελλάδας.

 

ΠΕΡΙΛΗΨΗ: Το επαγγελματικό stress  ως ψυχοκοινωνικός κίνδυνος αποτελεί μέρος του συνόλου των νέων αναδυομένων κινδύνων που εμφανίζονται πλέον ως πρόβλημα προς αντιμετώπιση στο πολύπλοκο ευρωπαϊκό και ελληνικό τοπίο των εργασιακών σχέσεων  και συνθηκών εργασίας, που φαίνεται να επιβάλλει η οικονομική κρίση και οι αλλαγές που έχουν εισάγει εδώ και καιρό  στην οργάνωση εργασίας οι νέες τεχνολογίες. Έχει αποδειχθεί ότι το επαγγελματικό stress  ευθύνεται για σοβαρότατες ασθένειες όπως για παράδειγμα είναι η στεφανιαία νόσος. Στην εργασία αυτή προτείνουμε ένα πρότυπο ερωτηματολόγιο διερεύνησης και αξιολόγησης του επαγγελματικού stress και της επαγγελματικής ικανοποίησης, που επιπρόσθετα είναι σχεδιασμένο να παρέχει αρκετές επιπλέον πληροφορίες για την υγεία και την ασφάλεια στην εργασία και για το επίπεδο της υγείας του εργαζομένων.

Λέξεις Κλειδιά: επαγγελματικό stress, επαγγελματική ικανοποίηση, ερωτηματολόγιο

 

ΕΙΣΑΓΩΓΗ   

Το επαγγελματικό stress ως ψυχοκοινωνικός κίνδυνος αποτελεί στις μέρες μας μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις για την υγεία και την ασφάλεια του εργατικού δυναμικού της Ευρώπης [22]. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας και την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία για την Ασφάλεια και την Υγεία στην εργασία, το εργασιακό stress το 2005 ήταν η δεύτερη, μετά από την οσφυαλγία, σημαντικότερη νόσος καθώς αφορούσε το 22% των εργαζομένων στην Ευρωπαϊκή Ένωση (των 27). Σύμφωνα με ορισμένες μελέτες, ένα ποσοστό 50% του συνόλου των χαμένων εργάσιμων ημερών σχετίζεται με το εργασιακό stress [21,22]. Το stress επαγγελματικής αιτιολογίας αφορά στον κάθε εργαζόμενο ασχέτως της θέσης που κατέχει στην ιεραρχία της επιχείρησης. Επηρεάζει εκτός από την υγεία και την ασφάλεια των ατόμων, την οικονομική ευρωστία των επιχειρήσεων αλλά και ολόκληρων εθνικών οικονομιών. Πρόσφατο τραγικό παράδειγμα επιπτώσεων του εργασιακού stress υπήρξε αυτό μεγάλης εταιρίας τηλεπικοινωνιών στη Γαλλία, όπου 23 υπάλληλοι αυτοκτόνησαν σε ένα χρονικό διάστημα 18 μηνών, λόγω του υψηλού stress και των συνεχών αναδιαρθρώσεων. Σύμφωνα με το Διεθνή Οργανισμό Εργασίας, το εργασιακό stress στοιχίζει στην Αμερικανική οικονομία 200 δισεκατομμύρια δολάρια το χρόνο, κόστος το οποίο οφείλεται σε ασφαλιστικές αποζημιώσεις, απουσιασμό, κακή τήρηση του ωραρίου, μείωση της παραγωγικότητας, ατυχήματα, και πρόωρους θανάτους, ενώ στην Ευρωπαϊκή οικονομία το αντίστοιχο κόστος αγγίζει τα 20 δισεκατομμύρια ευρώ το χρόνο [3].

Συνοψίζοντας τους διάφορους ορισμούς που κατά καιρούς έχουν δημοσιευτεί, θα μπορούσαμε να πούμε ότι επαγγελματικό stress είναι η κατάσταση ανισορροπίας του εργαζόμενου ανάμεσα στις απαιτήσεις που πρέπει να ικανοποιήσει και τους πόρους που διαθέτει για να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις αυτές. Εκφράζεται με την εκτίμηση του ότι η κατάσταση που αντιμετωπίζει επιβαρύνει σημαντικά ή ακόμη και υπερβαίνει τα ψυχικά αποθέματα του, με αποτέλεσμα ο οργανισμός να οδηγείται σε κατάσταση υπερδιέγερσης και να τίθεται σε κίνδυνο η ψυχική του ισορροπία [21,22,41,60,65,68,69].

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΥΝΔΙΝΟΥ

 

Μερικοί από τους συνήθεις παράγοντες που προκαλούν stress  είναι η έλλειψη ελέγχου στην εργασία, η ανεπαρκής προσαρμογή  στην εργασία, οι υπερβολικές απαιτήσεις που τίθενται στους εργαζομένους, η ύπαρξη σωματικής βίας, εκφοβισμού και σεξουαλικής παρενόχλησης στον χώρο εργασίας, η έλλειψη υποστήριξης από τους συναδέλφους και τη διοίκηση, οι αντικρουόμενοι ρόλοι, η ανασφάλεια, οι συνθήκες εργασιακού περιβάλλοντος, η μονοτονία, οι πιεστικές προθεσμίες, και οι εξοντωτικοί ρυθμοί [6,9,10,15,19,22,64,68,69]. Στα προηγούμενα πρέπει να προστεθεί και το «σύνδρομο mobbing» που αφορά τη συστηματική ψυχολογική επίθεση και τη στρατηγική περιθωριοποίησης που δέχονται στο εργασιακό περιβάλλον από τους προϊσταμένους ή και τους συνάδελφους τους οι ανεπιθύμητοι, – για διάφορους λόγους- εργαζόμενοι [17,43,54]. Τέλος, η περίπτωση του εκφοβισμού (bullying) είναι ένας ακόμη παράγοντας stress που παρατηρείται στους χώρους εργασίας [52,53].

Ο τρόπος με τον οποίο ένα άτομο βιώνει το stress, και ο βαθμός που επηρεάζεται απο τους στρεσογόνους παράγοντες φαίνεται να σχετίζεται με τον τύπο της προσωπικότητάς του. Αρκετοί ερευνητές θεωρούν ότι η προσωπικότητα τύπου Α (type A behavioral pattern) που έχει χαρακτηριστικά τη μεγάλη ανταγωνιστικότητα, τη φιλοδοξία, την επιθυμία για γρήγορη κοινωνική άνοδο και επαγγελματική επιτυχία, την συνεχή αίσθηση έλλειψης χρόνου, την επιθετική-εχθρική συμπεριφορά, το θυμό και τον κυνισμό, φαίνεται να αντιδρά εντονότερα στα στρεσσογόνα επαγγελματικά περιβάλλοντα και να είναι περισσότερο ευάλωτη σε νόσους του καρδιαγγειακού συστήματος [25,27,50,62,66].

Επιπλέον, πολύχρονες μελέτες έχουν συσχετίσει το εργασιακό stress με ενδοκρινικές, καρδιαγγειακές και ανοσολογικές μεταβολές που οδηγούν σε ψυχικά και σωματικά νοσήματα όπως η κατάθλιψη, οι συχνές λοιμώξεις και το πεπτικό έλκος [8,11,12,25,46,60]. Πρόσφατα,  μελέτες στη Σουηδία κατέδειξαν ότι η εργασία τύπου υψηλών απαιτήσεων-χαμηλού ελέγχου αποφάσεων όπως και η εργασία τύπου υψηλών απαιτήσεων-χαμηλής απολαβής, αυξάνει σημαντικά την πιθανότητα εκδήλωσης στεφανιαίας νόσου [24,28,30]. Το stress φαίνεται πως συνιστά ένα σημαντικό κίνδυνο για την υγεία και την ασφάλεια όταν είναι παρατεταμένο [6,8,46]. Αναλυτικότερα, το stress φαίνεται να προκαλεί χρόνια διέγερση του άξονα υποθάλαμος-υπόφυση, με αποτέλεσμα μόνιμης αρτηριακής υπέρτασης που οφείλεται στα υψηλά επίπεδα κατεχολαμινών στο αίμα, αύξηση των επιπέδων ομοκυστεϊνης και αύξηση της δραστηριότητας των αιμοπεταλίων, γεγονότα που προδιαθέτουν στην εκδήλωση καρδιαγγειακών επεισοδίων [9,48,55,58,66]. Εξάλλου σύγχρονες μελέτες έχουν αποδείξει την αλληλεπίδραση του stress με το ανοσοποιητικό σύστημα μέσω της ενεργοποίησης του υποθάλαμο – υποφυσιακού – επινεφριδιακού άξονα (CRF ® ACTH ® στεροειδείς ορμόνες ® ανοσοκαταστολή) [1,40]. Επιπλέον το χρόνιο stress φαίνεται οτι σχετίζεται με ελάττωση των επιπέδων της σεροτονίνης στον εγκέφαλο [12,18,66]. Συχνά αναφέρονται συμπεριφορικές αντιδράσεις (κατάχρηση ναρκωτικών ουσιών, αλκοολισμός, κατάχρηση καπνού), γνωστικές αντιδράσεις (δυσκολία συγκέντρωσης, μαθησιακές δυσκολίες, αμνησία, αδυναμία λήψης αποφάσεων), και, συναισθηματικές αντιδράσεις (επιθετική συμπεριφορά, κυνισμός, ανησυχία, διαταραχές ύπνου, κατάθλιψη, υποχονδρία, αποξένωση, επαγγελματική εξουθένωση-burnout, προβλήματα στις οικογενειακές και γενικότερα διαπροσωπικές σχέσεις) [4,45,64,69].

Μια σημαντική παράμετρος που επίσης αποτελεί αντικείμενο έρευνας των επιστημών της ανθρώπινης συμπεριφοράς και της διοίκησης, είναι η επαγγελματική ικανοποίηση καθώς ο ικανοποιημένος εργαζόμενος είναι παραγωγικότερος, αποδοτικότερος, και υγιέστερος [37,38,41,57,68].

Ο αριθμός των ατόμων που πάσχουν από παθήσεις που σχετίζονται με το επαγγελματικό stress αναμένεται δυστυχώς να αυξηθεί. Ο μεταβαλλόμενος κόσμος της εργασίας θέτει ολοένα και περισσότερες απαιτήσεις στους εργαζομένους καθώς η οικονομική κρίση που ταλανίζει τη χώρα μας και η γενικότερη Ευρωπαϊκή οικονομική δυσπραγία  δημιουργούν ένα ασφυκτικό πλαίσιο που περιλαμβάνει περικοπές προσωπικού, υποχρεωτικές μετατάξεις, ελαστικά ωράρια, αυξανόμενη χρήση συμβάσεων εργασίας ορισμένου χρόνου, διαρκώς αυξανόμενη εργασιακή ανασφάλεια, εντατικοποίηση της εργασίας και κακή ισορροπία μεταξύ εργασιακού και ιδιωτικού βίου [35,37].

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΗ ΔΡΑΣΗ – ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ

Για την αντιμετώπιση του προβλήματος ήδη υπάρχει το νομοθετικό πλαίσιο αλλά και οι αναγκαίες δομές σε Ευρωπαϊκό επίπεδο. Ήδη από το 1989 εκδόθηκε η “Οδηγία Πλαίσιο” 89/391 του Συμβουλίου για τις βασικές αρχές σχετικά με την πρόληψη και την προστασία των εργαζομένων από εργατικά ατυχήματα και ασθένειες θεσπίζοντας τις γενικές αρχές πρόληψης, και ορίζοντας τις υποχρεώσεις των εργοδοτών. Σύμφωνα με την παραπάνω οδηγία, όλοι οι εργοδότες έχουν τη νομική υποχρέωση να προστατεύουν την επαγγελματική ασφάλεια και υγεία των εργοδοτουμένων, πράγμα που ισχύει επίσης και για τα προβλήματα που σχετίζονται με το εργασιακό stress. Εξάλλου το Μάρτιο του 2010 παρουσιάστηκε ο αναθεωρημένος κατάλογος αναγνωρισμένης επαγγελματικής παθολογίας της Διεθνούς Οργάνωσης Υγείας (ILO) με 100 επιπλέον νοσήματα από την έκδοση 2002 που περιλαμβάνει τις ψυχικές και τις συμπεριφορικές διαταραχές [29]. Η προσέγγιση των προβλημάτων του εργασιακού stress μπορεί να πραγματοποιηθεί μέσα από μια καθολική διαδικασία εκτίμησης της επικινδυνότητας, μέσω μιας ξεχωριστής στρατηγικής πολιτικής αντιμετώπισης και μέσω λήψης συγκεκριμένων μέτρων τα οποία στοχεύουν στους παράγοντες πρόκλησης stress. Στο πλαίσιο αυτό σημαντικό ρόλο καλούνται να διαδραματίσουν η Ιατρική της Εργασίας, το Υπουργείο Εργασίας μέσω των ΚΕ.Π.Ε.Κ, και οι επιστημονικές ομάδες ειδικών της συμβουλευτικής Ψυχολογίας.

Η Ιατρική της Εργασίας είναι ένας κλάδος της Ιατρικής, που αναπτύχθηκε για την αντιμετώπιση του επαγγελματικού κινδύνου υγείας. Το αντικείμενό της είναι η πρόληψη των δυσμενών επιπτώσεων της εργασίας στην ανθρώπινη υγεία,  δηλαδή των επαγγελματικών ασθενειών και των εργατικών ατυχημάτων, καθώς και η θεραπευτική αντιμετώπιση και αποκατάσταση των πασχόντων. Ο ρόλος των  Ιατρών της Εργασίας στο πλαίσιο των νέων δυσμενών οικονομικών και εργασιακών συνθηκών είναι ιδιαίτερα σημαντικός και καθοριστικός καθώς θα πρέπει να είναι σε θέση να ανιχνεύουν, να προλαμβάνουν και να αντιμετωπίζουν τα προβλήματα των εργαζομένων που σχετίζονται με το επαγγελματικό stress, να παραπέμπουν έγκαιρα για περαιτέρω αντιμετώπιση, και να φροντίζουν για την ομαλή επανένταξη τους στο εργασιακό περιβάλλον.

Από την 1-7-1999 άρχισε να λειτουργεί η υπηρεσία του Σώματος Επιθεώρησης Εργασίας (Σ.ΕΠ.Ε.) που υπάγεται στο Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης. Οι βασικές αρμοδιότητες του Σ.ΕΠ.Ε. είναι η επίβλεψη και ο έλεγχος εφαρμογής των διατάξεων της εργατικής νομοθεσίας, η έρευνα, ανακάλυψη και δίωξη των περιπτώσεων παράβασης της εργατικής νομοθεσίας και παράνομης απασχόλησης και η παροχή πληροφοριών και υποδείξεων για την αποτελεσματική εφαρμογή των διατάξεων της εργατικής νομοθεσίας. Οι επιθεωρητές του Σ.ΕΠ.Ε. μπορούν να συμβάλουν σημαντικά κάνοντας χρήση των κατάλληλων ερευνητικών εργαλείων στην αντιμετώπιση της σύγχρονης και διαρκώς διογκούμενης μάστιγας των προβλημάτων που δημιουργούνται από το επαγγελματικό stress.

Ένα τέτοιο εργαλείο συνιστά η παρούσα προτεινόμενη μελέτη προσδιορισμού του εργασιακού stress (occupational stress) και – παράλληλα – της επαγγελματικής ικανοποίησης (job satisfaction), σε σχέση με διάφορους παράγοντες όπως είναι το είδος της εργασίας, η ηλικία, το φύλο, τον τύπο απασχόλησης, την προσωπικότητα του ατόμου, τις εργασιακές συνθήκες, κ.α..

Πρόκειται για μία περιγραφική έρευνα παρατήρησης τύπου χρονικής στιγμής. Για το λόγο αυτό σχεδιάστηκε ένα ερωτηματολόγιο που ευελπιστούμε να αποδειχθεί πολύτιμο βοήθημα στα χέρια των Ιατρών Εργασίας και των Επιθεωρητών Εργασίας και σε συνδυασμό με αντικειμενικές μελέτες και ειδικούς δείκτες να αποτελέσει τη βάση πάνω στην οποία θα στηριχθεί μια αποτελεσματική παρεμβατική πολιτική πρόληψης, περιορισμού ή ακόμα και εξάλειψης του επαγγελματικού stress [10,42]. Στη διεθνή βιβλιογραφία έχουν χρησιμοποιηθεί κατά καιρούς διάφορα ερωτηματολόγια μέτρησης της επαγγελματικής ικανοποίησης και του επαγγελματικού stress [2,14,32,36,56,57,61]. Το συγκεκριμένο ερωτηματολόγιο που προτείνουμε εδώ αντλώντας από την προηγούμενη εμπειρία των ερωτηματολογίων αυτών, σχεδιάστηκε ώστε να εξετάζει την επαγγελματική ικανοποίηση ως πολυδιάστατη έννοια και έχει κατά το δυνατόν προσαρμοστεί στην Ελληνική πραγματικότητα ώστε να ανιχνεύει τα προβλήματα των Ελλήνων εργαζομένων. Λαμβάνει επίσης υπόψη του τη σύγχρονη οικονομική πραγματικότητα και εξετάζει τις επιπτώσεις της πάνω στο εργατικό δυναμικό της χώρας.

OCCUPATIONAL STRESS AND JOB SATISFACTION INVESTIGATION QUESTIONNAIRE

Thanasias Efthimios¹, Kallitsari Stavroula¹, Babalou Christina Eleni², Delihas Miltiadis³, Karageorgiou Alexandros³

¹University of Thessaly, ²Department Of Psychology A.U.TH., ³Central Greece KEPEK

ABSTRACT

The occupational stress is a part of all new emerging risks now appear as a problem to be solved in Greece and Europe and is likely to afflict us more and more in the future as unemployment goes up, wages will shrink, and new flexible forms of employment will tend to become the norm. According to the International Labour Organisation, work stress costs the American economy 200 billion U.S. dollars annually, a cost that is due to insurance claims, absenteeism, decreased productivity, accidents and premature deaths, while the cost reaches 20 billion per year in Europe. This problem has a direct financial impact on the economy and health of employees, as has shown that professional stress is responsible for serious diseases such as coronary heart disease is. Moreover, years of studies have linked work stress with the endocrine, cardiovascular and immunological changes that lead to mental and physical illnesses such as depression, frequent infections and peptic ulcer. Some of the usual factors that cause stress are lack of control over work, poor work adjustment, excessive demands placed on workers, the existence of physical violence and sexual harassment in the workplace, lack of support from colleagues and administration, conflicting roles, insecurity, workplace conditions, the monotony, the tight deadlines, the bullying and the mobbing syndrome. An important parameter is also the job satisfaction, as the happy worker is more productive, efficient, and healthier. In this paper we propose a questionnaire on investigation and evaluation of occupational stress and job satisfaction, which in addition is designed to provide much additional information on health and safety at work and the level of health workers. The questionnaire contains a total of 130 questions. These are divided into 6 modules containing personal data, questions relating to health, personal wellness, workplace, working conditions, and personality type. The aim is this questionnaire to prove a valuable tool for Occupational Physicians and Labour Inspectors to form the basis upon which to build an effective intervention policy to prevent, reduce or even eliminate occupational stress.

 

Key words: occupational stress, job satisfaction, questionnaire

ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΠΑΡΟΝ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ

Το Ερωτηματολόγιο αυτό είναι μια πρωτοβουλία του Σώματος Επιθεωρητών Εργασίας (ΚΕΠΕΚ Κεντρικής Ελλάδος), και μιας επιστημονικής ομάδας Ειδικών Ιατρών Εργασίας που σκοπό έχει να διερευνηθεί το επαγγελματικό ΣΤΡΕΣ και η ικανοποίηση που προκύπτει από την εργασία.

(Περιλαμβάνονται κάποιες ερωτήσεις, οι οποίες αφορούν στην εργασία σας. Παρακαλώ διαβάστε με προσοχή το ερωτηματολόγιο και απαντήστε με τη μεγαλύτερη δυνατή ειλικρίνεια. Δεν υπάρχουν σωστές ή λάθος απαντήσεις. Αυτό που ζητάμε από εσάς είναι η προσωπική σας άποψη. Μην σκέφτεστε πολύ για κάθε πρόταση. Απαντήστε αυθόρμητα. Το ερωτηματολόγιο είναι ανώνυμο και οι απαντήσεις σας θα είναι απόλυτα εμπιστευτικές).